Türkmenistanyň hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda halkara giňişlikde giň goldawa eýe bolýan daşary syýasat strategiýasy hemişelik Bitaraplyk hukuk derejesine esaslanýar. Bu özboluşly doktrina parahatçylykly ýaşamak, sebitde howpsuzlygy, durnukly ösüşi üpjün etmek üçin binýat bolup, 30 ýylyň dowamynda ýurdumyza ygtybarly hyzmatdaş we dünýä prosesleriniň işjeň agzasy hökmünde çykyş etmäge mümkinçilik berýän netijeli gurala öwrüldi. Dünýä jemgyýetçiligi onuň tutuş sebit üçin ähmiýetini ykrar edip, döwletimiziň Bitaraplyk hukuk ýagdaýyny birnäçe gezek tassyklady. Birleşen Milletler Guramasynyň resminamalary, şol sanda Baş Assambleýanyň Kararnamalary bu syýasatyň häzirki döwürde möhüm ähmiýete eýe bolýandygyna şaýatlyk edýär.

Türkmenistanyň Bitaraplyk syýasatynyň BMG-niň Baş Assambleýasynyň Kararnamalarynyň 3-si bilen berkidilen we ösdürilen pugta halkara hukuk binýady döredildi. Bu resminamalar Bitaraplyk doktrinasynyň syýasy ýörelgeden başlap, halkara diplomatiýanyň köpugurly guralyna çenli ösüşini beýan edýär. Türkmenistanyň Bitaraplygynyň halkara derejede ykrar edilmegi 1995-nji ýylyň 12-nji dekabrynda Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasy tarapyndan «Türkmenistanyň hemişelik Bitaraplygy» atly taryhy Kararnamanyň kabul edilen wagtyndan başlanýar. Bu resminamanyň gurama agza 185 döwletiň ählisiniň biragyzdan goldamagynda kabul edilmegi möhüm waka bolup, ýurdumyzyň taryhyna altyn harplar bilen ýazyldy. Kararnama Türkmenistanyň hemişelik Bitaraplyk hukuk derejesini resmi taýdan ykrar etdi. Şeýle hem resminama BMG-ä agza döwletleri Türkmenistanyň Garaşsyzlygyna, özygtyýarlylygyna we onuň daşary syýasatdaky bu hukuk derejesini goldamaga çagyrýar.

Bu Kararnama Türkmenistanyň öz daşary syýasatyny halkara hukugyň we BMG-niň Tertipnamasynyň ýörelgelerine laýyklykda özbaşdak kesgitlemäge özygtyýarly hukugynyň ykrarnamasy boldy. Şunuň bilen birlikde, Kararnamanyň diňe bir BMG däl, eýsem, Goşulyşmazlyk Hereketi, Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasy ýaly abraýly düzümler tarapyndan hem goldanylandygyny bellemek gerek. Munuň özi Türkmenistanyň Bitaraplygynyň dünýä bileleşigi tarapyndan oňyn syýasy başlangyç hökmünde kabul edilendigini tassyklaýar. Şondan 20 ýyldan soňra — 2015-nji ýylda BMG-niň Baş Assambleýasy Türkmenistanyň hemişelik Bitaraplygyny ikinji gezek tassyklaýan Kararnamany kabul etdi. Bu resminama diňe bir ýurdumyzyň halkara hukuk derejesini berkitmek bilen çäklenmän, eýsem, Türkmenistanyň parahatçylykly gatnaşyklary ösdürmekdäki işjeň we oňyn ornuny hem ykrar etdi. Kararnama ýurdumyzyň energiýa serişdeleriniň durnukly üstaşyr geçirilmegini üpjün etmek, ygtybarly ulag geçelgelerini ösdürmek boýunça başlangyçlaryny goldamak bilen, Bitaraplygyň ykdysady we geoykdysady ugurlaryna aýratyn ünsi çekýär. Munuň özi adaty bitaraplykdan ählumumy parahatçylygy we howpsuzlygy pugtalandyrmaga gönükdirilen oňyn bitaraplyga geçişi alamatlandyrdy.

2025-nji ýylyň 21-nji martynda kabul edilen degişli Kararnama Türkmenistanyň hemişelik Bitaraplygyny üçünji gezek ykrar etdi. Kararnamada milli bitaraplyk syýasatlarynyň sebit we ählumumy derejede parahatçylygy, howpsuzlygy pugtalandyrmaga ýardam berýändigi bellenilýär. Şeýle-de onda Türkmenistanyň öňüni alyş diplomatiýasyna goşýan goşandy we ynsanperwerlik kömegini bermekde eýeleýän oňyn orny nygtalýar. Türkmenistanyň Bitaraplyk syýasaty halkara kadalaryň berjaý edilmegi bilen çäklenmän, bu doktrinany parahatçylygyň we howpsuzlygyň köpugurly guraly hökmünde ilerletmäge-de gönükdirilendir. Ýurdumyzyň başlangyjy boýunça 2017-nji ýylda Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasy 12-nji dekabry “Halkara Bitaraplyk güni” diýip yglan etdi, 2025-nji ýyl bolsa Türkmenistanyň başlangyjy bilen “Halkara parahatçylyk we ynanyşmak ýyly” diýlip yglan edildi. BMG-niň çäklerinde parahatçylygyň, howpsuzlygyň we durnukly ösüşiň bähbidine Bitaraplygyň dostlary topary döredildi. Ol bitaraplyk babatda tejribe alyşmak üçin resmi däl meýdança bolup hyzmat edýär. Bu başlangyçlar Türkmenistanyň öz Bitaraplygyna beýleki ýurtlar üçin görelde bolup hyzmat edýän we işjeň ösdürilýän syýasat hökmünde garaýandygyny görkezýär. Ýurdumyz dünýä giňişliginde parahatçylyk döredijilik babatda gazanan tejribesini işjeň ilerletmek bilen, bu ugurda öz üstüne alan halkara borçnamalaryny üstünlikli durmuşa geçirýär.

Türkmenistanyň hemişelik Bitaraplygy diňe bir harby bileleşiklere gatnaşmazlyk baradaky ýörelge bolmak bilen çäklenmän, eýsem, sebitde gapma-garşylyklary aradan aýyrmak, parahatçylygy pugtalandyrmak üçin netijeli gural bolup durýar. Bu syýasat öňüni alyş diplomatiýasy we parahatçylykly gepleşikler ýaly mehanizmleri ulanmak arkaly parahatçylygy, durnuklylygy, ösüşi goldamaga gönükdirilendir. Aşgabatda Birleşen Milletler Guramasynyň Merkezi Aziýa üçin öňüni alyş diplomatiýasy boýunça sebit merkeziniň açylmagy Türkmenistanyň Bitaraplyk syýasatynyň iň möhüm netijeleriniň biridir. Merkez 2007-nji ýylyň dekabrynda Merkezi Aziýa döwletleriniň başlangyjy we halkara jemgyýetçiligiň goldawy bilen döredildi. Bu düzüm sebitiň ýurtlaryna umumy meseleleri çözmäge, gapma-garşylyklaryň öňüni almaga ýardam bermekde wajyp orny eýeleýär. Merkez tebigy serişdeleri netijeli peýdalanmak, howanyň üýtgemegine garşy göreşmek ýaly meseleler boýunça hyzmatdaşlyga ýardam berip, onuň alyp barýan işi Türkmenistanyň öňüni alyş diplomatiýasynyň ýörelgelerine ygrarlydygyny subut edýär.

Türkmenistan oňyn Bitaraplyk syýasatyny yzygiderli ösdürmegi dowam edýär. 2025-nji ýylda kabul edilen Kararnamada Türkmenistanyň öz çäginde BMG-niň howandarlygynda parahatçylygyň bähbidine araçyllyk palatasyny döretmek baradaky teklibi beýan edilýär. Bu teklip bitarap ýurtlaryň çäklerini parahatçylykly gepleşikleri geçirmek üçin ulanmak pikiriniň logiki dowamy bolup durýar hem-de Türkmenistanyň parahatçylyk döredijilik babatdaky toplan tejribesini ulgamlaşdyrmaga, bitaraplygy hemişelik institusional mehanizme öwürmäge gönükdirilendir. Bu Kararnamada BMG-niň Baş Assambleýasy bitarap ýurtlaryň çäklerini parahatçylykly gepleşikleri geçirmek üçin netijeli ulanmaga gönüden-göni çagyrýar. Munuň özi bu başlangyjyň möhümdigini tassyklap, Türkmenistanyň ählumumy parahatçylyga goşant goşmak boýunça işjeň diplomatiýasynyň aýdyň mysalydyr.

Türkmenistanyň Bitaraplyk syýasatynyň ýurdumyzyň ösüşi we halkara giňişlikdäki ornunyň pugtalandyrylmagy üçin binýat bolup hyzmat edýän möhüm ykdysady ähmiýeti hem bar. Döwletimiziň harby we syýasy bileleşikler bilen bagly bolmadyk bitaraplygy işewürlik üçin amatly şertleri döredýär, maýa goýumlary çekmäge we söwda hyzmatdaşlygyny ösdürmäge ýardam berýär. Türkmenistanyň Bitaraplygynyň halkara derejede ykrar edilmegi ýurdumyzyň abraýyny has-da belende göterip, onuň ykdysady ösüşine ýardam berýär.

Sebitleri birleşdirýän, eksport ugurlaryny diwersifikasiýalaşdyrmaga goşant goşýan iri infrastruktura taslamalarynyň amala aşyrylmagy Türkmenistanyň geoykdysady strategiýasynyň esasy ugry bolup durýar. Şunuň bilen baglylykda, BMG-niň Kararnamalary Türkmenistanyň energiýa serişdelerini durnukly üstaşyr geçirmek we ygtybarly ulag geçelgelerini ösdürmek boýunça başlangyçlaryny goldaýar. Türkmenistan — Owganystan — Pakistan — Hindistan transmilli gaz geçirijisiniň taslamasy bu syýasatyň aýdyň mysallarynyň biridir. Bu gaz geçiriji sebitde energetika howpsuzlygyny üpjün etmek üçin strategik ähmiýete eýedir. Tebigy gazyň ägirt uly gorlaryna eýe bolan ýurdumyz öz serişdelerini dünýä ýurtlary bilen özara bähbitli we uzak möhletli hyzmatdaşlygy ýola goýmak üçin binýat hökmünde ulanýar. Şunuň bilen birlikde, Türkmenistan — Owganystan — Pakistan elektrik geçirijisiniň taslamasy hem işjeň ösdürilýär. Bu taslamalaryň durmuşa geçirilmegi Türkmenistanyň Bitaraplygynyň sebitde özara baglanyşygy pugtalandyrmak üçin gural hökmünde çykyş edýändigine şaýatlyk edýär.

Türkmenistanyň Bitaraplyga esaslanýan energetika diplomatiýasy köpugurly infrastruktura arabaglanyşygyny döretmäge gönükdirilendir. Şeýle çemeleşme ýurdumyza energiýa serişdelerini ibermek ulgamynda köptaraplaýyn hyzmatdaşlygy ýola goýmaga ýardam berýär. Bu strategiýa Türkmenistana ýurtlaryň arasynda hyzmatdaşlygy pugtalandyrýan ygtybarly köpri hökmünde çykyş etmäge, Hazar deňzi sebitinde üstaşyr geçiriji merkez hökmünde ornuny berkitmäge mümkinçilik döredýär. Syýasy we ykdysady bähbitlerden başga, Türkmenistanyň hemişelik Bitaraplyk syýasatynyň ynsanperwer ähmiýeti hem bar. Birleşen Milletler Guramasynyň Kararnamalary sebitde adatdan daşary ýagdaýlar we tebigy betbagtçylyklar ýüze çykan ýagdaýynda Türkmenistanyň ynsanperwerlik kömegini bermekde oňyn ornuny ykrar edýär. Bitaraplyk syýasatynyň bu ugry ynsanperwerlik kömeginiň umumy ykrar edilen ýörelgelerine, şol sanda bitaraplyk ýörelgesine doly laýyk gelýär hem-de Türkmenistanyň sebit meselelerini çözmekde çetde galman, eýsem, ynsanperwer gymmatlyklardan ugur alyp, olary çözmäge işjeň gatnaşýandygyny görkezýär.

Hemişelik Bitaraplyk hukuk derejesi Türkmenistanyň Konstitusiýasy, «Türkmenistanyň hemişelik Bitaraplygy hakynda» Konstitusion kanun bilen berkidilip, ýurdumyzyň içeri we daşary syýasatynda çuňňur beýanyny tapýar. Bu syýasat parahatçylygy, dialogy, özara hormat goýmagy baş ugur edinýän türkmen halkynyň taryhy mirasyna we däp-dessurlaryna esaslanýar. Halkara Bitaraplyk güni ýurdumyzda milli baýram hökmünde bellenilip, munuň özi onuň ýörelgeleriniň halkymyzyň medeniýetine çuňňur ornaşandygyna şaýatlyk edýär. Bitaraplyk ýörelgeleri dürli ulgamlarda, şol sanda ykdysady, durmuş, medeni, ekologiýa ulgamlarynda hyzmatdaşlygy pugtalandyrmaga gönükdirilen köp sanly başlangyçlarda öz beýanyny tapýar. Şolaryň hatarynda parahatçylygy we ynanyşmagy ilerletmäge gönükdirilen halkara çäreleri, ylmy maslahatlary, sport ýaryşlaryny hem-de beýlekileri görkezmek bolar. Bu çäreler halklaryň arasynda özara düşünişmegi pugtalandyrmaga, gatnaşyklary ösdürmäge ýardam berýär.

Türkmenistanyň hemişelik Bitaraplygy parahatçylygy üpjün etmek we durnukly ösüşi gazanmak üçin köpugurly gural bolup, 30 ýylyň dowamynda sebit hem-de ählumumy derejede howpsuzlygy berkitmekde öz netijeliligini görkezdi. Bitaraplyk eksport ugurlaryny diwersifikasiýalaşdyrmaga, ulag geçelgeleriniň howpsuzlygyny üpjün etmäge mümkinçilik berýän ykdysady strategiýa bolmak bilen, parahatçylyk we dialog däplerine esaslanýan milli özboluşlylygymyzyň aýrylmaz bölegidir. Türkmenistanyň hemişelik Bitaraplygy strategik taýdan ähmiýetli Merkezi Aziýa sebitinde durnuklylygy üpjün edýän şert bolup çykyş edýär. Ýurdumyzyň öňdengörüjilikli, parahatçylyk söýüjilikli syýasaty serhetleriň howpsuzlygy, suw serişdelerini dolandyrmak we ählumumy wehimlere garşy göreşmek ýaly umumy meseleleri çözmäge mümkinçilik berip, goňşy döwletleriň arasynda özara ynanyşmak, hyzmatdaşlyk üçin binýady döredýär.

Çalt depginler bilen özgerýän dünýä ýagdaýlary bilen baglylykda, Türkmenistanyň Bitaraplygynyň ähmiýeti has-da artýar. Ýurdumyz BMG-niň işine we sebit forumlaryna işjeň gatnaşmak bilen, öz halkara abraýyny häzirki döwrüň derwaýys meseleleri boýunça dialogy ilerletmek üçin ulanýar. Türkmenistanyň 2025-nji ýyly “Halkara parahatçylyk we ynanyşmak ýyly” diýip yglan etmek baradaky başlangyjy Bitaraplygy halkara dartgynlylygy gowşatmak üçin nusga hökmünde teklip edip, ylalaşykly çözgütleri gözlemäge gönükdirilendir.

Türkmenistanyň Bitaraplyga esaslanýan daşary syýasaty ekologik ugry hem öz içine alýar. Ýurdumyz howanyň üýtgemegine we daşky gurşawyň hapalanmagyna garşy ählumumy tagallalara jogapkärçilikli gatnaşyjy bolup durýar. Halkara ekologiýa konwensiýalaryna gatnaşmagy we “ýaşyl” başlangyçlary ilerletmegi Türkmenistana geljegi nazarlaýan döwlet hökmünde abraýyny pugtalandyrmaga ýardam berýär.

Ýurdumyz Gündogaryň we Günbataryň arasynda köpri hökmünde çykyş edip, hemişelik Bitaraplyk hukuk derejesini medeni-ynsanperwer hyzmatdaşlygy ösdürmek üçin işjeň ulanýar. Iri halkara forumlaryň, sport ýaryşlarynyň, ylmy maslahatlaryň geçirilmegi Türkmenistanyň dialog üçin açyk we myhmansöýer meýdança hökmünde eýeleýän möhüm ornuny görkezýär. Bitaraplyk filosofiýasyndan gelip çykýan bu başlangyçlar halklaryň arasynda özara düşünişmegi pugtalandyrmaga, umumadamzat gymmatlyklaryny ilerletmäge ýardam berýär.

Hemişelik Bitaraplyk syýasaty ýurdumyzyň içerki durmuşynda hem ähmiýetli orny eýeleýär. Türkmenistanyň Konstitusiýasynda berkidilen Bitaraplyk daşary syýasat doktrinasy bolmak bilen, milli taglymatyň wajyp bölegine öwrüldi. Bitaraplygyň bilim ulgamynda giňden wagyz edilmegi ýaş nesilleriň ýurdumyzyň parahatçylykly ösüş ýoluna bolan buýsanjyny artdyrýar. Munuň özi yzygiderli we uzak möhletli daşary syýasaty durmuşa geçirmek üçin jemgyýetçilik durnuklylygyny döredýär.

Türkmenistanyň Bitaraplyk ýyllary içinde toplan oňyn tejribesi milli çäklerden çykyp, halkara jemgyýetçilik üçin nusga bolup durýar. Türkmenistanyň tejribesi döwletleriň häzirki ählumumy ýagdaýlarda diňe bir özygtyýarlylygy gorap saklamak bilen çäklenmän, eýsem, diplomatiýanyň we ykdysady hyzmatdaşlygyň gurallaryny ulanmak arkaly, sebit hem-de ählumumy howpsuzlygyň arhitekturasyny gurmaga-da işjeň gatnaşmaga ukyplydygyny görkezýär. Bitaraplygyň türkmen nusgasy işjeň, netijeli we hoşniýetli gatnaşyklaryň mysaly bolmak bilen, bu halkara hukuk ýagdaýynyň durnukly ösüş, abadançylyk üçin möhüm şert bolup hyzmat edýändigini tassyklaýar.