Azyk howpsuzlygyny pugtalandyrmak, azyk bolçulygyny üpjün etmek ýurdumyzda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň baştutanlygynda yzygiderli durmuşa geçirilýän ykdysady syýasatyň möhüm ugurlarynyň biridir. Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe oba hojalyk pudagyny toplumlaýyn we ylmy esasda ösdürmäge, ýerlerde ösdürilip ýetişdirilýän oba hojalyk ekinleriniň girdejililigini ýokarlandyrmaga gönükdirilen giň gerimli işler alnyp barylýar. Öňdebaryjy tehnologiýalar ata-babalarymyzyň müňýyllyklaryň dowamynda toplan baý ekerançylyk tejribesi bilen utgaşdyrylyp, önümçilige ornaşdyrylýar. Seçgiçilik, tohumçylyk ugrunda iş alyp barýan ylmy edaralar bilen netijeli hyzmatdaşlyga aýratyn ähmiýet berilýär. Oba hojalykçy alymlaryň we ugurdaş hünärmenleriň jogapkärli işleriniň, ekerançylaryň yhlasly zähmeti netijesinde oba hojalyk ekinleriniň hasyllylygy ýokarlanyp, berkarar döwletimiziň azyk binýady ygtybarly üpjün edilýär.

Oba hojalyk ekinleriniň täze görnüşleriniň dolanyşyga girizilmegi ýurdumyzda ekerançylygy täzeçil esasda ösdürmegiň strategiýasynyň esasy ugry bolup durýar. Türkmenistanyň Oba hojalyk ministrliginiň Ylmy-barlag däneçilik institutynda güýzlük bugdaýyň «Serdar», «Arkadag», «Pyragy» atly täze sortlarynyň döredilmegi hem munuň şeýledigine şaýatlyk edýär. Diýarymyzda bu ugurdaky işleri kämilleşdirmek babatda zerur çäreler görülýär, ekinleriň täze görnüşlerinden netijeli peýdalanmak, tohumçylykda ýetilen sepgitler, ýaş ylmy işgärleri taýýarlamakda şertleri döretmek boýunça amaly ädimlere bagyşlanan “tegelek stol” maslahatlary geçirilýär. Mälim bolşy ýaly, 2024-nji ýylyň on bir aýynyň jemlerine görä, oba hojalyk pudagy boýunça önümçiligiň ösüş depgini, 2023-nji ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 127,4 göterime deň boldy. Hasabat döwründe pudak boýunça maýa goýum serişdelerini özleşdirmegiň meýilnamasy 270,5 göterim ýerine ýetirildi.

Ýurdumyzda azyk bolçulygyny döretmek maksady bilen, öňdebaryjy dünýä tejribesiniň öwrenilmegine we ornaşdyrylmagyna, degişli ugurda halkara hyzmatdaşlygyň ösdürilmegine uly ähmiýet berilýär. Atom energiýasy boýunça halkara agentligiň agzasy bolan döwletimiz howanyň üýtgemegi, azyk howpsuzlygy ulgamyndaky sebitleýin we milli taslamalaryň durmuşa geçirilmegine işjeň gatnaşýar. Oba hojalygyny durnukly ösdürmek hem-de daşky gurşawy goramak ýaly ugurlarda BMG-niň Azyk we oba hojalygy boýunça guramasy (FAO) bilen hyzmatdaşlyk ösdürilýär. Şunuň bilen baglylykda, geçen ýylyň 28-nji noýabrynda “Howanyň üýtgemegi şertlerinde azyk howpsuzlygyny üpjün etmek boýunça hyzmatdaşlyk” atly halkara maslahat geçirildi. Onuň dowamynda Türkmenistanyň Hökümeti bilen BMG-niň Azyk we oba hojalygy boýunça guramasynyň arasynda resminama gol çekildi. Foruma ýurdumyzyň ugurdaş ministrlikleriniň ýolbaşçylary, FAO-nyň Baş direktorynyň orunbasary, beýleki abraýly halkara guramalaryň, maliýe düzümleriniň wekilleri gatnaşdylar. Maslahatda çykyş edenleriň belleýişleri ýaly, hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda oba hojalyk pudagy yzygiderli ösdürilýär we onuň eksport mümkinçilikleri pugtalandyrylýar, döwrebap tehnologiýalaryň, ylmyň soňky gazananlarynyň ornaşdyrylmagyna möhüm ähmiýet berilýär.

Durnukly ösüş maksatlaryny ilkinjileriň hatarynda milli derejede ornaşdyran Türkmenistanyň 2030-njy ýyla çenli döwür üçin Gün tertibiniň durmuşa geçirilmegine işjeň gatnaşýandygyny nygtamak gerek. Ýurdumyz bu ugurdaky halkara tagallalary goldamak bilen, degişli meseleleri çözmek üçin geljegi nazarlaýan deňeçer çözgütleri işläp taýýarlamakda wajyp başlangyçlar bilen çykyş edýär. 6-njy noýabrda S.A.Nyýazow adyndaky Türkmen oba hojalyk uniwersitetinde sanly ulgam arkaly «Agrosenagat toplumynyň durnukly ösüşi» atly halkara ylmy-amaly maslahat geçirildi. Forumyň dowamynda Türkmenistanyň, Russiýanyň, Özbegistanyň, Belarusuň ugurdaş ylym-bilim edaralarynyň, ýokary okuw mekdepleriniň wekilleri oba hojalygynda tejribe alyşmak babatda meseleleriň giň toplumyny ara alyp maslahatlaşdylar.

Biodürlüligi gorap saklamak, ýerleriň melioratiw ýagdaýyny gowulandyrmak, suw serişdeleriniň rejeli peýdalanylmagy ýaly oba hojalyk toplumynyň we azyk üpjünçiligi ulgamynyň öňünde goýlan wezipeleriň üstünlikli ýerine ýetirilmegi azyk önümleriniň hiliniň hem-de möçberiniň ýokarlandyrylmagyna mümkinçilik berýär. Soňky ýyllarda Türkmenistanda häzirki zaman oba hojalyk tehnologiýalarynyň, şol sanda takyk ekerançylyk ulgamlarynyň giňden ornaşdyrylmagyna, degişli amallaryň awtomatlaşdyrylmagyna aýratyn üns berilýär. Bu işleriň ählisi oba hojalyk ekinleriniň, topragyň ýagdaýyna gözegçilik edilmegini hem-de bol hasyl alynmagyny şertlendirýär. Türkmen halkynyň Milli Lideri, Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň Başlygy Gurbanguly Berdimuhamedowyň başlangyjy bilen gurlan döwrebap Arkadag şäheri diňe bir ykdysady we durmuş ulgamynda däl, eýsem, daşky gurşawy goramak babatda hem täzeçillikleri synagdan geçirmek üçin geljegi uly meýdança bolup durýar. Sebitde deňi-taýy bolmadyk “akylly” şäher ilatyň oňaýly ýaşaýşy we işlemegi üçin ähli zerur amatlyklary özünde jemleýär. Şunda şäherde döredilen şertler ekologik ülňülere doly laýyk gelýär we daşky gurşaw bilen sazlaşykly utgaşýar. Şäheriň durmuş ulgamyna sanly, öňdebaryjy maglumat-aragatnaşyk we “ýaşyl” tehnologiýalar ornaşdyrylandyr. Desgalaryň gurluşygynda ekologik taýdan arassa serişdeler ulanyldy. Arkadag şäherine “Ýewropada Howpsuzlyk we Hyzmatdaşlyk Guramasynyň sebitinde durnukly, “ýaşyl”, howa üçin oňaýly we innowasion çözgütli şäherleri ösdürmek” taslamasyna goşulýandygy baradaky güwänamanyň, Türkmenbaşy Halkara deňiz portuna “EсoPorts” güwänamasynyň berilmegi Türkmenistanyň ÝHHG bilen ekologiýa ulgamyndaky gatnaşyklarynyň netijeli häsiýete eýediginiň aýdyň mysalydyr.

Oba hojalyk önümlerini öndürijileri maliýe-ykdysady taýdan goldamaga döwlet derejesinde uly ähmiýet berilýär. Munuň özi olary täze zähmet üstünliklerine ruhlandyrýar. Ekerançylara dünýäniň öňdebaryjy kompaniýalaryndan oba hojalyk tehnikalaryny we enjamlary satyn almak üçin ýeňillikli esasda karzlar berilýär. Hormatly Prezidentimiziň Kararlaryna laýyklykda, oba hojalyk toplumyny ulgamlaýyn dolandyrmak, onuň işini kämilleşdirmek maksady bilen, däneçilik, ekerançylyk, pagtaçylyk ylmy-barlag institutlary döredilip, Oba hojalyk ministrliginiň guramaçylyk düzümi döwrebaplaşdyryldy. 2024-nji ýylyň hasylyndan başlap bugdaýyň we pagtanyň döwlet satyn alyş nyrhlarynyň ýokarlandyrylmagy ekerançylarda mundan beýläk-de yhlasly zähmet çekmäge höwes döretdi. Şeýlelikde, ýurdumyzyň ussat gallaçylary geçen ýyl Watan harmanyna 1 million 400 müň tonnadan gowrak bugdaý hasylyny tabşyryp, şertnamalaýyn borçnamalaryny üstünlikli ýerine ýetirdiler. Bu ajaýyp zähmet üstünligi döwlet Baştutanymyzyň oba zähmetkeşleri barada edýän hemmetaraplaýyn aladalarynyň, obasenagat toplumyny depginli ösdürmäge, onuň mümkinçiliklerinden doly peýdalanmaga, geljegi nazara almak bilen, pudagy düýpli özgertmäge gönükdirilen döwlet syýasatynyň aýdyň netijesidir.

Bugdaýyň, pagtanyň, şalynyň, gant şugundyrynyň we beýleki oba hojalyk ekinleriniň bol hasylyny almak üçin döwletimiz tarapyndan zerur bolan tohumlaryň, dökünleriň, himiki serişdeleriň, tehniki hyzmatlaryň doly üpjün edilmegi, daýhanlara berilýän yzygiderli ýeňillikler azyk bolçulygyny üpjün etmegiň kepili bolup durýar. Pagtaçylyk oba hojalyk pudagynyň wajyp ugurlarynyň biri bolup, daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümçiligi ösdürmek, ykdysadyýetimiziň eksport mümkinçiliklerini artdyrmak boýunça döwlet maksatnamalarynyň ýerine ýetirilmegine mynasyp goşant goşýar. Ugurdaş kärhanalaryň tehniki üpjünçiliginiň gowulandyrylmagy, öňdebaryjy işläp taýýarlamalaryň, innowasion tehnologiýalaryň işjeň ornaşdyrylmagy, daýhanlaryň işleriniň ýeňilleşdirilmegi pudagy ösdürmegiň binýatlaýyn wezipeleridir.

Ýurdumyzda «Tohumçylyk hakynda» Türkmenistanyň Kanunyna we beýleki kanunçylyk namalaryna laýyklykda, şeýle hem halkara tejribä esaslanyp, tohumçylyk işine uly ähmiýet berilýär. Seçgiçilik, tohumçylyk pudagynda dowam etdirilýän ylmy gözlegler, alymlaryň tejribesiniň, hünär derejesiniň yzygiderli ýokarlandyrylmagy oba hojalygy pudagynyň ösüşine oňyn täsirini ýetirýär. 19-20-nji sentýabrda paýtagtymyzda geçirilen «Oba hojalyk ekinleriniň tohumçylygynda ýetilen sepgitler we öňde durýan wezipeler» atly halkara ylmy maslahat hem-de onuň çäklerindäki Türkmenistanyň oba hojalygy pudagynda gazanylanlaryň sergisi möhüm ähmiýetli oba hojalyk ekinleriniň genofondy, türkmen seçgiçi alymlarynyň irginsiz zähmetiniň miwesi bolan bugdaý sortlarynyň nusgalary bilen tanyşmaga mümkinçilik döretdi. Foruma gatnaşyjylar Garaşsyz Döwletleriň Arkalaşygynyň ýurtlary bilen oba hojalyk ekinleriniň tohumçylygy pudagyndaky hyzmatdaşlygyň esasy ugurlaryny we geljegini, bu ugurdaky innowasion usullary, beýleki meseleleri ara alyp maslahatlaşdylar.

Oba hojalyk toplumynda düýpli özgertmeleri durmuşa geçirýän Türkmenistanyň GDA-nyň Tohumçylyk meseleleri boýunça hökümetara utgaşdyryjy geňeşi bilen hyzmatdaşlygyna netijeli häsiýet mahsusdyr. Munuň şeýledigine bu geňeşiň geçen ýylyň 16-njy sentýabrynda paýtagtymyzda geçirilen nobatdaky mejlisi hem şaýatlyk edýär. Utgaşykly görnüşde guralan maslahatda oba hojalyk pudagyndaky hyzmatdaşlygyň mümkinçiliklerine garaldy. Şunda GDA-da tohumçylygy dolandyrmak boýunça maglumat-seljeriş ulgamynyň döredilmeginiň oba hojalygynda özara bähbitli hyzmatdaşlygy, döwletara integrasiýany mundan beýläk-de pugtalandyrmaga mümkinçilik berjekdigi bellenildi.

Ýurdumyzda halkara çäreleriň, şol sanda «Iran Agrofood» atly ýöriteleşdirilen serginiň we işewürlik maslahatynyň geçirilmegi azyk ulgamynda häzirki zaman tejribelerini ornaşdyrmakda uly ähmiýete eýedir. Giň gerimli gözden geçirilişde oba hojalyk we azyk önümlerini gaplamagyň, saklamagyň, ibermegiň döwrebap tehnologiýalary, eksport-import amallaryny ýerine ýetirýän kompaniýalaryň innowasion üstünlikleri tanyşdyryldy. Türkmen-eýran işewürlik maslahatynyň dowamynda telekeçiler öňdebaryjy tejribeleri we işläp taýýarlamalary alyşmaga, geljekki meýilnamalarydyr taslamalary maslahatlaşmaga mümkinçilik aldylar.

Daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümleri öndürmegiň döwlet maksatnamasynyň çäklerinde oba hojalygynda we azyk senagatynda amala aşyrylýan taslamalar milli ykdysadyýetimiziň azyk üpjünçilik pudagyny ösdürmegiň, ilatymyzyň ýokary hilli azyk önümlerine isleglerini kanagatlandyrmagyň ýolunda wajyp ädimdir. Hususy işewürligiň wekilleriniň gatnaşmagynda ýurdumyzyň sebitlerinde önümçilik kärhanalary döredilip, iri maldarçylyk, guşçulyk toplumlary gurlup ulanmaga berilýär we täzeleriniň gurluşygy alnyp barylýar. Iýmlik ekinleri ekmekden, iýmlik goşundylary öndürmekden we almakdan başlap, eti, süýdi, ýarym fabrikatlary satmak üçin taýýar görnüşe getirmäge çenli ähli önümçilik dolanyşygynyň bolmagy bu toplumlaryň aýratynlygydyr. Şunuň bilen bir hatarda, ýyladyşhana hojalyklary azyk bolçulygyny üpjün etmekde möhüm orny eýeleýär. Olar ýylyň ähli paslynda ilaty ter gök önümler bilen üpjün edip, goşmaça iş orunlaryny döredýär. Ýurdumyzyň hususy önüm öndürijileri içerki bazary pomidoryň, hyýaryň we beýleki gök önümleriň dürli görnüşleri bilen üpjün edýärler.

Oba ýerlerinde telekeçiligi goldamak boýunça alnyp barylýan döwlet syýasatynyň çäklerinde halkymyzyň gadymdan gelýän önümçiligi bolan ýüpekçiligiň ösdürilmegine aýratyn ähmiýet berilýär. Ussat ýüpekçiler asyrlaryň dowamynda ýüpekçilik işiniň milli däplerini nesilden-nesle geçirip, ondan nepis matalary, halylary dokamagyň syrlaryny biziň günlerimize ýetiripdirler.

Türkmenistanda ýer we suw serişdelerini rejeli ulanmak meselelerine-de uly ähmiýet berilýär. Ýurdumyzyň suw üpjünçilik ulgamyny gowulandyrmak, ekinleri suwarmakda innowasion tehnologiýalary önümçilige yzygiderli ornaşdyrmak, ýer-suw serişdelerinden netijeli peýdalanmak maksady bilen, suw howdanlary gurlup, bar bolanlarynyň göwrümi giňeldilýär. Gurak zolakda ekerançylygyň, suwdan peýdalanmagyň ägirt uly tejribesine eýe bolmak bilen, ýurdumyz bu ulgamdaky ylmy barlaglaryň öň hatarynda çykyş edip, beýleki döwletleri hem suw gorlaryna tygşytly çemeleşmäge çagyrýar. Şunda «Altyn asyr» Türkmen kölüniň gurluşygynyň möhüm ähmiýeti bar. Merkezi Garagumda döredilen bu täsin suw desgasy dünýäniň iň uly sähralarynyň biriniň howa gurşawynyň gowulanmagyna ýardam edip, onuň haýwanat we ösümlik dünýäsini baýlaşdyrýar, tutuş sebitiň ekologik ýagdaýynyň oňyn tarapa özgermegine şert döredýär. Aral deňzi sebitiniň durmuş-ekologik ýagdaýyny gowulandyrmak boýunça hem çäreleriň giň toplumy amala aşyrylýar.

Köpetdagyň eteginden başlap, Hazar deňziniň kenarlaryna çenli aralygy gurşap alan tokaý maksatnamasynyň ähmiýeti hem örän uludyr. Aşgabadyň, ýurdumyzyň welaýatlarynyň töwereklerinde yzygiderli ekilýän bag nahallary ynsan kalbyna we ruhuna oňyn täsir edip, gök zolaklarda degişli haýwanat dünýäsiniň emele gelmegini şertlendirýär. Ynsan zähmeti bilen döredilýän tokaý zolaklary topragyň sagdynlaşmagyny, onda yzgaryň saklanmagyny, oňaýly howa gurşawynyň emele gelmegini üpjün edýär. Her ýylda ählihalk çäresine öwrülen bag nahallaryny oturtmak dabaralary geçirilýär. Şeýle çäreler ilatyň raýatlyk borjuny ýokarlandyrmakda ekologik taýdan uly ähmiýete eýedir. Köpçülikleýin bag nahallaryny oturtmak dabaralary watandaşlarymyzyň belent ruha beslenen zähmet baýramçylygy bolmak bilen, ol halkymyzyň döwlet Baştutanymyzyň döredijilikli başlangyçlaryny durmuşa geçirmäge bolan erk-isleginiň aýdyň beýanydyr.

Şeýlelikde, ýurdumyzyň oba hojalygy pudagy içerki bazarlarda azyk bolçulygyny üpjün etmek, oba ilatynyň durmuş derejesini yzygiderli ýokarlandyrmak bilen, maksatnamalaýyn esasda hil taýdan täze derejelere çykýar. Bularyň ählisi hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda milli ykdysadyýetimizde, hususan-da, oba hojalyk toplumynda amala aşyrylýan iri özgertmeleriň oňyn netijesi bolup durýar.