«Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» şygary astynda geçen 2024-nji ýyl hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň baştutanlygynda ýurdumyzda giň gerimli özgertmeleriň, şol sanda ulag-aragatnaşyk pudagyny toplumlaýyn döwrebaplaşdyrmak, özara bähbitli halkara hyzmatdaşlygy giňeltmek boýunça milli maksatnamalaryň yzygiderli durmuşa geçirilýändigini aýdyň görkezdi.

Türkmenistanda logistika işiniň diwersifikasiýa esasynda ösdürilmegine uly ähmiýet berilýär. Ulag-kommunikasiýa strategiýasynyň durmuşa geçirilmegi netijesinde ýurdumyz sebit we halkara derejeli möhüm ulag-logistika merkezi hökmünde eýeleýän ornuny barha pugtalandyrýar. 2023-nji ýylda Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasynyň 77-nji sessiýasynyň 70-nji plenar mejlisinde Türkmenistanyň başlangyjy bilen, BMG-ä agza döwletleriň biragyzdan goldamagynda 26-njy noýabryň «Bütindünýä durnukly ulag güni» diýlip yglan edilmegi döwletimiziň öňe sürýän başlangyçlarynyň halkara jemgyýetçilikde giňden goldanylýandygynyň güwäsine öwrüldi. Ulag gatnawlaryny ösdürmek, ýurdumyzyň bu ugurdaky tagallalaryny dünýä ýaýmak, 2026 — 2035-nji ýyllarda Durnukly ulagyň onýyllygy boýunça BMG-niň maksatnamasynyň işlenip taýýarlanylmagyna goşant goşmak maksady bilen, 2024-nji ýylyň 16-njy aprelinde BMG-niň ştab-kwartirasynda Türkmenistanyň başlangyjy esasynda döredilen Durnukly ulagyň dostlary toparynyň ministrler derejesindäki duşuşygy geçirildi. Munuň özi türkmen halkynyň Milli Lideri tarapyndan öňe sürlüp, hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda üstünlikli amala aşyrylýan halkara başlangyçlaryň möhüm ähmiýetiniň Milletler Bileleşigi tarapyndan ykrar edilýändiginiň, Garaşsyz, hemişelik Bitarap Watanymyzyň dünýä giňişliginde abraýynyň barha artýandygynyň nyşanydyr.

Demirgazyk — Günorta, Gündogar — Günbatar ugurlary boýunça hereket edýän halkara üstaşyr ulag geçelgelerini döretmek boýunça Eýranyň, Omanyň, Kataryň, Türkmenistanyň we Özbegistanyň Hökümetleriniň arasynda Ylalaşyk (Aşgabat Ylalaşygy), üstaşyr ulag hyzmatdaşlygy hakynda “Lapis Lazuli” ylalaşygy, şeýle-de Gazagystan — Türkmenistan — Eýran demir ýol geçelgesi multimodal ulag düzümlerini ösdürmäge gönükdirilen özgertmeleriň durmuşa geçirilýändiginiň aýdyň beýanydyr. Beýik Ýüpek ýoluny gaýtadan dikeltmek we multimodal gatnawlary döwrebaplaşdyrmak maksady bilen, Ýewropa — Kawkaz — Aziýa halkara ulag geçelgesiniň (TRACECA) çäklerinde degişli işler alnyp barylýar.

Ulag pudagynda halkara guramalar bilen hyzmatdaşlygy berkitmek şu günüň wajyp wezipesidir. Şunda ýurdumyz howa ulaglary pudagynda Halkara raýat awiasiýasy guramasy, Howa ulagynyň halkara assosiasiýasy, Ýewropanyň uçuşlaryň howpsuzlygy boýunça agentligi, awtomobil ulaglary pudagynda Halkara awtomobil ulaglary birleşigi, demir ýol ulaglary pudagynda Demir ýollaryň hyzmatdaşlyk guramasy, deňiz we derýa ulaglary pudagynda Halkara Deňiz Guramasy bilen hyzmatdaşlyk edýär. Ýurdumyzda geçirilýän pudaklaýyn maslahatlar hem bu ugurda özara gatnaşyklary işjeňleşdirmäge gönükdirilendir. Geçen ýylyň 26-27-nji noýabrynda 40-dan gowrak ýurtdan wekilleriň gatnaşmagynda geçirilen “Halkara ulag-üstaşyr geçelgeleri: özara arabaglanyşyk we ösüş — 2024” atly halkara maslahat we sergi hem munuň şeýlediginiň güwäsidir. Forumda üstaşyr ulag geçelgeleri, intermodal baglanyşyk, durnukly ulag ulgamynyň maliýeleşdirilmegi ýaly meseleler ara alnyp maslahatlaşyldy. Şeýle hem onuň çäklerinde BMG-niň “Hemmeler üçin howpsuz ýollar” atly çäresi geçirildi.

Multimodal ulag-aragatnaşyk ulgamynyň düzümlerini, şol sanda demir ýol, awtomobil, deňiz ulaglaryny, port düzümlerini ösdürmek we goldamak üçin Türkmenistan döwlet bilen hususy pudagyň özara hyzmatdaşlygyny has-da ilerledýär. Bu ulgama maýa goýumlary çekmegiň möhümdiginden ugur alnyp, bäsdeşlige ukyply milli logistika kompaniýalarynyň döredilmegine aýratyn üns berilýär. Ulag ulgamynda halkara hyzmatdaşlygy ösdürmek babatda täze guramaçylyk resminamalaryny işläp taýýarlamak boýunça ulgamlaýyn işler alnyp barylýar. Ulag diplomatiýasynyň hukuk esaslaryny berkitmekde, döwletimiziň ulag pudagynyň mümkinçiliklerini has-da pugtalandyrmakda, bu ugurda kanunçylygy kämilleşdirmekde «Türkmenistanyň Prezidentiniň ulag diplomatiýasyny ösdürmegiň 2022 — 2025-nji ýyllar üçin Maksatnamasyna» wajyp orun degişlidir. Ýurdumyzyň milli ulag syýasatynyň esasy ugurlaryny özünde jemleýän bu resminamada ulagyň ähli görnüşiniň maddy-enjamlaýyn binýadyny toplumlaýyn döwrebaplaşdyrmak, ulag düzümini kemala getirmek boýunça strategik maksatlara ýetmek, ulag düzümlerini döretmek we beýleki wezipeler göz öňünde tutulýar.

Hormatly Prezidentimiziň tabşyrygy boýunça awtomobil ulagy pudagyny ösdürmek boýunça alnyp barylýan ulgamlaýyn işleriň çäklerinde ýurdumyzy goňşy döwletler bilen baglanyşdyrýan täze ýokary tizlikli awtomobil ýollary, köprüler gurlup ulanmaga berilýär. Ulag parkynyň üsti dünýäniň iri önüm öndürijileriniň öňdebaryjy tehnikalary bilen ýetirilip, inženerçilik-aragatnaşyk torlary doly döwrebaplaşdyrylýar, ýol-hereket howpsuzlygyny üpjün edýän döwrebap ulgamlar ornaşdyrylýar. 2024-nji ýylyň aprelinde döwlet Baştutanymyzyň gatnaşmagynda Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň Tejen — Mary bölegi dabaraly ýagdaýda ulanmaga berildi. Uzynlygy 600 kilometre ýetýän awtobanyň gurulmagy ýurdumyzyň ulag babatda geçirijilik ukybyny we logistika hyzmatlarynyň hilini düýpli ýokarlandyrmaga ýardam eder. Türkmenistanyň iň iri ulag taslamalarynyň biri bolan bu awtomobil ýoly üstaşyr ýük gatnawlarynyň Aziýa — Ýuwaş umman sebitine çenli uzalyp gidýän awtoýollaryň köpşahaly ulgamyna çalt çykmagyny üpjün eder. Şunlukda, Diýarymyzda uzak aralyga ýükleriň çalt we arzan daşalmagyna mümkinçilik berjek täze ýokary tizlikli awtomobil ýoly kemala geler. Döwlet hem halkara ähmiýetli ýollar bilen bir hatarda, welaýat, etrabara derejedäki ýollaryň gurulmagy babatda-da netijeli işler alnyp barylýar. Ýollaryň giň gerimli gurluşygy täze iş orunlarynyň döredilmegine, ýurdumyzyň sebitleriniň arasyndaky gatnaşyklaryň amatly bolmagyna, onuň çäginden geçýän üstaşyr ulag akymlarynyň artmagyna ýardam berýär.

Demir ýol ulagy pudagynyň ösdürilmegine-de uly ähmiýet berilýär. Ulagyň bu görnüşiniň uzak aralyga köp möçberde ýük daşamakda esasy orny eýeleýändigi bilen baglylykda, bu ugurdaky işleriň kämilleşdirilmegi ähli gyzyklanma bildirýän hyzmatdaşlar bilen söwda-ykdysady gatnaşyklary yzygiderli pugtalandyrmaga goşant goşýar. Soňky ýyllarda ýurdumyzyň demir ýol ulagy pudagy ösüşiň täze tapgyryna gadam basdy hem-de iri ulag-aragatnaşyk taslamalarynyň birnäçesini durmuşa geçirmäge taýýarlyk görülýär. 2024-nji ýylyň 15 — 19-njy aprelinde paýtagtymyzda Demir ýollaryň hyzmatdaşlygy guramasyna agza döwletleriň demir ýol ulaglary edaralarynyň ýolbaşçylarynyň we jogapkär wekilleriniň maslahatynyň XXXVIII mejlisi geçirildi. Wekilçilikli foruma gurama agza döwletleriň 20-den gowragynyň, şol sanda Türkmenistanyň demir ýol we beýleki degişli edaralarynyň ýolbaşçylarydyr hünärmenleri gatnaşdylar.

Demir ýollaryň hyzmatdaşlygy guramasynyň çäklerinde ikitaraplaýyn gatnaşyklary giňeltmek, şol sanda hyzmatdaşlygyň şertnama-hukuk binýadyny ösdürmek ara alnyp maslahatlaşylan esasy meseleleriň biri boldy. Taraplar bu düzümiň esasy mejlislerini geçirmegiň, bar bolan we täze açylan ugurlar, hususan-da, Gazagystan — Türkmenistan — Eýran transmilli demir ýol geçelgesi boýunça ýurdumyzyň ýük daşamak, ýolagçy gatnatmak kuwwatyny artdyrmagyň mümkinçiliklerini ara alyp maslahatlaşdylar. Şeýle hem Aziýa — Ýuwaş umman sebitiniň ýurtlary — Hytaý — Gyrgyzystan — Özbegistan — Türkmenistan — Azerbaýjan — Gruziýa — Türkiýe — Ýewropa halkara multimodal üstaşyr ulag ugry boýunça agza döwletleriň demir ýol edaralarynyň arasynda degişli işler durmuşa geçirilýär. Aşgabat forumynyň, “Türkmendemirýollary” agentliginiň Demir ýollaryň hyzmatdaşlygy guramasyna agza bolmagynyň 30 ýyllyk senesi bilen utgaşandygy bellenilmäge mynasypdyr. Bu waka mynasybetli guramanyň komitetiniň başlygy M.Antonowiç “Türkmendemirýollary” agentligine ýörite ýadygärlik nyşanyny gowşurdy.

Demir ýol pudagyna barha ýokary talap bildirilýär. Munuň özi hojalygy ýöretmegiň netijeliligini ýokarlandyrmaga, dolandyryşyň öňdebaryjy ýörelgelerini ornaşdyrmaga, serişdeler binýadyny yzygiderli täzelemäge, demir ýoluň hereket düzümlerinden netijeli peýdalanmaga, ýolagçylara ýokary hilli hyzmatlary we howpsuzlyk mümkinçiliklerini hödürlemäge, işgärler üçin amatly şertleri döretmäge degişlidir. Uzen — Bereket — Gürgen, Kerki — Ymamnazar — Akina, Serhetabat — Turgundy demir ýol taslamalarynyň durmuşa geçirilmegi, olaryň goňşy döwletleriň demir ýol ulgamlaryna birikdirilmegi üstaşyr ýük daşamalaryň möçberini artdyrmaga, halkara üstaşyr ulag geçelgeleriniň möhüm halkasy hökmünde Türkmenistanyň ornuny berkitmäge ýardam edýär.

Geçen ýylyň 11-nji sentýabrynda Serhetabat — Turgundy demir ýol geçelgesiniň türkmen-owgan serhedindäki uzynlygy 177 metre deň bolan demir ýol köprüsiniň açylmagy, “Turgundy” demir ýol bekediniň “gury portunda” ammarlar toplumynyň, Turgundy — Hyrat demir ýolunyň birinji tapgyrynyň Turgundy — Sanabar böleginiň gurluşyk işlerine badalga berilmegi Garaşsyz, hemişelik Bitarap Watanymyzyň şöhratly taryhyna täze sahypa bolup ýazyldy. Munuň özi özara bähbitli döwletara gatnaşyklary, ählumumy parahatçylygyň, abadançylygyň we ösüşiň bähbitlerine laýyk gelýän netijeli sebit hem-de halkara hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de ösdürmegiň ýolunda täze döwrüň başlanýandygynyň nyşany boldy.

Türkmenistan deňiz ýollary arkaly ýolagçy gatnatmagyň we ýük daşamalaryň ösdürilmegine Merkezi Aziýa hem-de Hazarýaka ýurtlaryň halkara ykdysady gatnaşyklar ulgamyna doly derejede goşulyşmagynyň wajyp şerti hökmünde garaýar. Deňiz we derýa ulaglary infrastrukturasyny toplumlaýyn döwrebaplaşdyrmak boýunça iri taslamalar durmuşa geçirilýär, ýük daşamagyň, ýolagçy gatnatmagyň möçberi artdyrylýar. Portlaryň, port hojalygynyň ösdürilmegi dowam etdirilip, deňizde howpsuzlyga, nawigasiýa döwlet gözegçiligi kämilleşdirildi. Hazar deňziniň daşky gurşawyny goramak, pudagyň kanunçylyk binýadyny berkitmek babatda yzygiderli işler alnyp barylýar. Birnäçe abraýly düzümler, şol sanda Ýewropanyň Deňiz howpsuzlygy agentligi, Yslam ösüş banky, Ýewropanyň täzeleniş we ösüş banky, OPEС halkara gaznasy bilen hyzmatdaşlyk ýola goýuldy. Mundan başga-da, gämileriň halkara ýüzüşleriň howpsuzlyk talaplaryna laýyk gelýändigini tassyklaýan degişli güwänamalary almak üçin Russiýanyň Deňiz gämiçiligini hasaba alyş edarasy, Fransiýanyň «Bureau Veritas» barlag-güwänamalaşdyryş kompaniýasy ýaly baha beriş jemgyýetleri bilen özara hereketler işjeňleşdirilýär.

Beýleki Hazarýaka döwletler bilen bir hatarda, Türkmenistan hem milli deňiz flotunyň kuwwatyny ýokarlandyrmaga uly üns berýär. «Balkan» gämi gurluşyk we abatlaýyş zawody halkara hyzmatdaşlygyň çäginde öz kuwwatyny barha giňeldýär. 2024-nji ýylda Koreýa Respublikasynyň «Koryo Shipbuilding Industry Technology Co. Ltd.» kompaniýasy bilen hyzmatdaşlykda bu zawodda halkara ölçeglere laýyk gelýän, ýük göterijiligi 6 müň 100 tonna barabar bolan iki sany gury ýük gämisiniň gurluşygyna girişildi. Munuň özi Türkmenistanyň deňiz ulagy pudagynyň ösüşinde we onuň halkara deňiz daşamalary bazaryndaky ornuny pugtalandyrmakda möhüm tapgyrdyr. Gämileriň ulanmaga berilmegi ýurdumyzda öndürilýän önümleri öz gämilerimizde daşary ýurtlara ibermäge mümkinçilik berer.

Türkmen halkynyň Milli Lideriniň başlangyçlary, hormatly Prezidentimiziň yzygiderli tagallalary netijesinde howa ulagy pudagynda-da halkara ähmiýetli taslamalar durmuşa geçirilýär. Ýurdumyzda döwrebap enjamlar bilen enjamlaşdyrylan täze howa menzilleri guruldy. Şolaryň hatarynda sagatda 1 müň 600-e golaý ýolagçy geçirijilik kuwwaty bolan Aşgabadyň, Lebap welaýatynyň Türkmenabat we Kerki şäherleriniň Halkara howa menzillerini görkezmek bolar. Balkan welaýatynyň Jebel şäherçesinde-de Halkara howa menziliniň toplumynyň gurluşygy alnyp barylýar.

Milli awiasiýa parkynyň üsti “Boeing”, “Airbus” kompaniýalarynyň döwrebap uçarlary bilen yzygiderli ýetirilýär. Munuň özi milli awiakompaniýamyzyň bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmaga, ýük daşamalaryň we ýolagçy gatnawlarynyň gerimini giňeltmäge şertleri döredýär. Hususan-da, 2024-nji ýylyň ýanwarynda paýtagtymyzyň Halkara howa menziline «Boeing 777-300ER» kysymly täze ýolagçy uçary gelip gowuşdy. Milli awiakompaniýamyzyň howpsuzlyk babatda Aziýada öňdäki orunlaryň birini eýeländigi hasaba alnanda, onuň sebit daşamalarynda öňdäki hatarlara çykmaga ähli mümkinçilikleri bar. Paýtagtymyzyň Halkara howa menziliniň düzümleýin desgalary hem yzygiderli döwrebaplaşdyrylýar. Onuň çäginde ýerleşýän desgalar dürli görnüşli uçarlary talabalaýyk saklamak, tehniki hyzmatlar bilen üpjün etmek üçin niýetlenendir. Munuň özi ýük hem-de ýolagçy uçarlarynyň tehniki ýagdaýyny halkara talaplara laýyklykda yzygiderli gözegçilikde saklamaga mümkinçilik berýär.

Türkmenistany çalt depginde möhüm yklymara ulag çatrygyna öwürmek wezipesi ýurdumyzyň aragatnaşyk pudagyny, bu ugurda häzirki zaman ylmy-tehniki mümkinçilikleri peýdalanmak arkaly dünýä ülňüleriniň derejesine çykarmak ýaly wajyp meseläni çözmegi hem göz öňünde tutýar. Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe milli ykdysadyýetimiziň ähli pudaklaryna sanly ulgamlar, “akylly” we “ýaşyl” tehnologiýalar ornaşdyrylyp, emeli aňyň mümkinçiliklerinden peýdalanylýar. Sebitde deňi-taýy bolmadyk Arkadag şäheri hem munuň aýdyň güwäsidir. Döwlet Baştutanymyz sanly we ykjam aragatnaşyk hyzmatlaryna ählumumy elýeterliligi üpjün etmegi möhüm wezipeleriň biri hökmünde kesgitledi. Pudagyň hünärmenleri öňdebaryjy tehnologiýalara esaslanýan giň gerimli aragatnaşyk ulgamyny döretmäge, aragatnaşyk hyzmatlarynyň hilini ýokarlandyrmaga, görnüşlerini artdyrmaga, şol sanda ýurdumyzyň iň çetki künjekleriniň ilaty üçin hem internete elýeterliligi üpjün etmäge gönükdirilen iri taslamalary durmuşa geçirýärler. Şunuň bilen baglylykda, «Türkmenistanyň Prezidentiniň obalaryň, şäherçeleriň, etraplardaky şäherleriň we etrap merkezleriniň ilatynyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini özgertmek boýunça 2028-nji ýyla çenli döwür üçin Milli maksatnamasy» täzeçil usulda dowam etdirilip, welaýatlary we şäherleri sanlylaşdyrmagyň, olary durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň aýrylmaz şertine öwrülýär.

“Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasy” ähli pudaklaryň tehnologik taýdan kämilleşdirilmeginde möhüm ähmiýete eýedir. Türkmenistanyň Prezidentiniň degişli Kararyna laýyklykda, «Türkmenaragatnaşyk» agentligi ýurdumyzda sanly ykdysadyýeti ösdürmek boýunça ygtyýarly edara hökmünde kesgitlenildi. Agentligiň öňünde durýan wezipeleriň çäklerinde ýerli hem öýjükli telefon aragatnaşygy, internet, poçta hyzmatlary, sanly ykdysadyýet, kiberhowpsuzlyk, emeli hemra aragatnaşygy, milli teleradioýaýlymlar, hünärmenleri taýýarlamak ugurlary boýunça işler durmuşa geçirilýär. Ýokary tehnologiýaly optiki-süýümli ulgamlaryň çekilmegi bilen, aragatnaşyk düzümleriniň sany yzygiderli artýar. 2024-nji ýylda Serhetabat — Hyrat ugry boýunça optiki-süýümli aragatnaşyk ulgamynyň gurluşygyna badalga berildi. Bu taslama üstaşyr aragatnaşyk akymlarynyň möçberini artdyrmaga, Owganystanyň we Pakistanyň çäginden Hindistana çenli optiki-süýümli aragatnaşyk ulgamyny geçirmäge mümkinçilik berer.

Abraýly halkara guramalar, şol sanda BMG-niň ýöriteleşdirilen edaralary bilen hyzmatdaşlyk işjeň ösdürilýär. “Türkmenistanda pudagara elektron maglumat alşygy ulgamynyň ornaşdyrylmagyna ýardam bermek hakynda” taslamanyň çäklerinde “X-Road” platformasyny ornaşdyrmak boýunça işler alnyp barylýar. Bu platforma döwlet edaralarynyň arasynda maglumatlary has çalt we ygtybarly alyşmaga ýardam eder. Şu babatda geçen ýylyň noýabrynda geçirilen telearagatnaşyk, telemetriýa, habar beriş tilsimatlarynyň we teleradioýaýradyş enjamlarynyň “Türkmentel — 2024” atly XVII halkara sergisi hem-de ylmy maslahat uly ähmiýete eýe boldy. Bu gözden geçirilişe daşary döwletleriň 30-dan gowragyndan dürli pudaklaýyn düzümlere, tehnologik enjamlary öndürýän we üpjün edýän dünýä belli kompaniýalara, iri halkara aragatnaşyk operatorlaryna hem-de programma üpjünçiligi bilen meşgullanýan kärhanalara wekilçilik edýän wekiliýet agzalary gatnaşdylar. Türkmenistanda innowasiýa, maglumat, aragatnaşyk tehnologiýalarynyň we kiberhowpsuzlyk çözgütleriniň sanly ösüşi, hemra, bulut tehnologiýalaryny ornaşdyrmak, etiki, inklýuziw sanly jemgyýetleri döretmek ylmy maslahatda garalan esasy meseleler boldy. Forumyň çäklerinde “Sanly çözgüt — 2024” atly innowasion taslamalaryň bäsleşiginiň jemi jemlenildi.

Şeýlelikde, 2024-nji ýylyň wakalary hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň baştutanlygynda möhüm ähmiýetli söwda ýollarynyň kesişýän ýerinde ýerleşýän berkarar Watanymyzy Ýewraziýanyň iri halkara üstaşyr ulag geçelgesine öwürmek bilen bagly işleriň üstünlikli dowam etdirilýändigini aýdyň görkezdi.