Ägirt uly serişdelere we ykdysady kuwwata eýe bolan Garaşsyz, baky Bitarap Türkmenistan hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň baştutanlygynda innowasion ösüş ýoly bilen ynamly öňe barýar. Şunda milli ykdysadyýeti we onuň ähli pudaklaryny sanly ulgama geçirmäge aýratyn ähmiýet berilýär. Munuň özi halk hojalyk toplumyny mundan beýläk-de döwrebaplaşdyrmagyň, onuň netijeliligini artdyrmagyň möhüm şertidir.

Bu ugurda ýurdumyzda 2025-nji ýyla çenli döwür üçin konsepsiýa durmuşa geçirilýär. Bu konsepsiýa kabul edilen döwlet maksatnamalary hem-de geljek üçin meýilnamalar bilen utgaşdyrylýar. Döwlet Baştutanymyzyň Karary bilen bu ulgamda öňde goýlan möhüm wezipeleri çözmek maksady bilen degişli Pudagara topar döredildi.

Häzirki globallaşmak şertlerinde tehnologik taýdan özgertmeler ösüşiň esasy gurallarynyň biridir. Şunuň bilen baglylykda, ykdysadyýeti sanly ulgama geçirmek milli Liderimiziň ylmy taýdan esaslandyrylan özgertmeler strategiýasynyň aýrylmaz bölegidir. Şol strategiýa bolsa diňe bir oňyn ösüşi däl, eýsem, dünýäniň degişli ýagdaýyna uýgunlaşmagy, daşarky ýagdaýlar bilen şertlendirilen töwekgelçilikleriň azaldylmagyny üpjün edýär.

Sanly tehnologiýalaryň artykmaçlyklary äşgärdir. Döwlet Baştutanymyz Gurbanguly Berdimuhamedowyň belleýşi ýaly, munuň özi bu ulgamda kadalaşdyryjy hukuk binýadynyň kämilleşdirilmeginiň, ugurdaş düzümiň, düýbünden täze dolandyryş çemeleşmeleriniň kemala getirilmeginiň, ýokary derejeli hünärmenleri taýýarlamagyň zerurlygyny şertlendirýär.

Häzirki wagtda sanly ulgama geçilmegi durnukly ösüşiň ileri tutulýan wezipelerini çözmegiň açary bolup hyzmat edýär. Sanly tehnologiýalaryň bazary dünýäde okgunly ösýän hem-de iş bilen meşgullanmagyň, aýratyn hem ýaşlary iş bilen üpjün etmegiň giňden ýaýran ulgamlarynyň biridir.

Bu gün diwersifikasiýalaşdyrmaga we senagatlaşdyrmaga, ýurdumyzda hem-de daşary ýurtlarda uly islegden peýdalanýan bäsdeşlige ukyply taýýar önümleriň dürli görnüşlerini öndürmäge, bazar gatnaşyklaryny ösdürmäge, hususy ulgamy höweslendirmäge gönükdirilen türkmen ykdysadyýetiniň düzümi özgerýär.

Öňdebaryjy tehnologiýalar biziň gündelik durmuşymyza berk ornaşmak bilen, zähmeti guramagyň usullaryny, okamagyň hem-de dynç almagyň görnüşlerini özgerdýär. Türkmenistan dünýäniň öňdebaryjy tejribesini öwrenip we ornaşdyryp, sanly ulgama geçmegiň öz nusgasyny, ýagny diňe bir taýýar çözgütleriň hem-de “nou-haularyň” importyna däl, eýsem, özüniň ylmy-tehnologik we aň-paýhas kuwwatyna esaslanýan nusgasyny işläp taýýarlamagy esasy maksat hökmünde kesgitledi.

Ýurdumyzda ýokary tehnologiýaly pudaklary, hususan-da, elektron senagaty ösdürmäge kuwwatly itergi berildi. Programma üpjünçiligini, elektron hyzmatlary, maglumat portallaryny döretmek ýaly ylym bilen baglanyşykly ulgamlary özleşdirmek boýunça netijeli çäreler görülýär. Türkmen hünärmenleri tarapyndan işlenilip taýýarlanylan täze sanly önümleriň iş ýüzünde giňden ulanylýandygy bellärliklidir. Olar ulanyş babatda özleriniň hili we amatlylygy boýunça daşary ýurtlaryň sanly önümlerinden birjik-de pes durmaýar.

Sanly ulgama geçilmegi maliýe-bank ulgamyny ösdürmegiň möhüm ugrudyr. Şu günüň ýagdaýlaryndan ugur alnyp, bu wezipäniň ýerine ýetirilmegi ykdysady ulgama we onuň binýatlaýyn edaralaryna hil taýdan täze talaplaryň peýda bolmagyny şertlendirýär. Innowasion çözgütleriň netijeli ulanylmagy müşderiler hem-de bazara gatnaşyjylar bilen özara gatnaşyklaryň derejesini we hilini ýokarlandyrmak, hyzmatlary kämilleşdirmek hem-de görnüşlerini giňeltmek arkaly bu ulgamy özgertmäge ýardam edýär. Ýurdumyzda bu ugurda geçirilýän işler durmuş we maýa goýum syýasatynyň üstünlikli durmuşa geçirilmegine, işewürlik ulgamynyň işjeňliginiň höweslendirilmegine, umuman, durnukly ykdysady ösüşiň üpjün edilmegine gönükdirilendir.

Sanly ulgama geçmek babatda söwda ulgamyna möhüm orun degişlidir. Milli Liderimiziň başlangyjy boýunça ýurdumyzda internet-söwdany ösdürmäge hem-de ýerli önüm öndürijileriň bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmaga gönükdirilen toplumlaýyn çäreler amala aşyrylýar. Ykdysadyýetiň beýleki pudaklarynda bolşy ýaly, bu ulgamda hem sanly tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagyny nazara almak bilen, netijeli hukuk binýady döredilýär we yzygiderli kämilleşdirilýär.

Dünýäniň bölek we lomaý söwdasynda özgertmeleriň amala aşyrylmagy täze, geljegi uly işewürlik nusgalaryny döretmäge gönükdirilendir. Häzirki zaman bazarynda ýagdaýlara dogry we öz wagtynda baha bermek bäsdeşleriň öňünde artykmaçlyk döredýär. Bu gün tutuş dünýäde bolşy ýaly, ýurdumyzda hem bu ugurda sanly ulgama geçmegiň depginleri barha ýokarlanýar. Munuň özi sarp edijileriň köpüsiniň sanly tehnologiýalara gyzyklanmasynyň artýandygy bilen şertlendirilendir. Olaryň isleglerini kanagatlandyrmak hem-de bazarda üstünlikli bäsleşmek üçin öňdebaryjy tehnologiýa çözgütlerini ulanmak hem-de bazar gatnaşyklarynyň täze gurallaryny ornaşdyrmak zerurdyr.

Sanly ulgam söwda kärhanalaryna sarp edijiler barada maglumatlary toplamaga, söwdany guramak işini kämilleşdirmäge, dürli önümlere bolan islegleri seljermäge hem-de müşderiler üçin elýeterli bolmaga mümkinçilik berýär. Onuň kömegi bilen amallar işiniň netijeliligini ýokarlandyryp we degişlilikde, harytlaryň özüne düşýän gymmatyny azaldyp bolar, bazarda şol önümleriň has elýeterli bolmagyna oňaýly şertler dörediler. Şunuň bilen baglylykda, täzeçillikleri işjeň ulanmak hem-de sarp edijileriň isleglerini içgin seljermek ýurdumyzyň söwda ulgamyny sanlylaşdyrmakda esasy ugur bolup durýar. Şonuň netijesinde, Türkmenistanda internet-dükanlar hem-de harytlary uzak aralykdan satmak usullary giň gerime eýe bolýar.

Sanly ulgama geçilmegi ýurdumyzyň hususy ulgamy üçin hem oňaýly mümkinçilikleri döredýär. Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow bu ulgamy goldamaga aýratyn üns berýär.

Ösen tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagy, iň täze enjamlaryň we programma üpjünçiliginiň herekete girizilmegi, maglumat serişdeleriniň netijeli ulanylmagy bilen birlikde, bu ulgamdaky sanly özgertmeler dolandyryş çemeleşmelerinde düýpli özgerişlikleri hem göz öňünde tutýar. Munuň özi kärhanalary ösdürmegiň innowasion usullaryna giň ýol açýar. Sanly ulgama geçmegiň netijesinde döredilýän gurallaryň giň gerimli bolmagy hususy işewürligi ýola goýmaga hem-de ösdürmäge ýardam edýär. Beýleki ýurtlarda, dünýäniň islendik sebitinde bolýan işewür hyzmatdaşlar bilen gatnaşyklary ösdürmek üçin hem amatly şertleri döredýär.

Öňdebaryjy tehnologiýalar hyzmatlar ulgamyny hem düýpli özgerdýär. Mälim bolşy ýaly, häkimlikleriň, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň önümçilik işini awtomatlaşdyrmak, bellige we hasaba almak işini ýeňilleşdirmek maksady bilen hem-de raýatlara amatly bolar ýaly Türkmenistanyň e.gov.tm bitewi döwlet saýty döredildi. Bu portal raýatlar we telekeçilik üçin elektron görnüşinde döwlet hyzmatlaryny hödürlemek üçin awtomatlaşdyrylan “Bir penjire” maglumat ulgamy görnüşindedir.

Sanly ulgama geçilmegi netijesinde, işewür hyzmatdaşlaryň gatnaşyklaryny sazlamaga, hyzmatlaryň bazaryny giňeltmäge, hyzmatyň täze hilini üpjün etmäge mümkinçilik berýän täze işewürlik usullary hem peýda bolýar.

Milli Liderimiziň belleýşi ýaly, kompaniýalar häzirki döwrüň ykdysadyýetiniň ýagdaýyna, onda bolup geçýän hadysalara aýratyn üns bermelidirler. Munuň özi garaşylýan netijeleri gazanmagyň möhüm şertidir. Häzirki wagtda ýurdumyzyň işewür düzümleri sanly özgertmeler strategiýasyny durmuşa işjeň ornaşdyrýarlar.

Sanlylaşdyrmak aýry-aýry kärhanalaryň derejesinde bolşy ýaly, tutuş pudaklarda aýratyn ähmiýetlidir. Bu gün dünýäde şertleriň yzygiderli üýtgäp durýandygyny nazara alanyňda, bu usul zerurdyr. Önümçilik ulgamlaryny sanlylaşdyrmak senagat toplumlarynda zähmetiň netijeli bolmagyny üpjün edýär. Şeýlelikde, her bir işgäriň iş öndürijiligi artýar. Sanlylaşdyrmak işleri ýerine ýetirmäge harçlanýan wagty tygşytlamaga mümkinçilik berýär. Bu bolsa önümçiligiň çeýe, bäsdeşlige ukyply, ahyrky netijede bolsa düşewüntli bolmagyna kömek edýär.

Tehniki we tehnologik taýdan döwrebaplaşdyrmak ýurdumyzyň obasenagat toplumynda amala aşyrylýan özgertmeleriň esasy ugrudyr. Obasenagat toplumynda dolandyryşyň telematik sanly elektron ulgamynyň kömegi arkaly işleriň mehanizmleşdirilen görnüşde ýerine ýetirilmegi munuň aýdyň netijesidir. Häzir ýurdumyza dünýä belli “John Deere» kompaniýasynyň döwrebap tehnikalary hut şu ulgam bilen enjamlaşdyrylandyr.

Oba hojalyk önümçiliginde sanly, täzeçil usullar işjeň ulanylýar. Pudagy ösüşiň täze derejelerine çykarmak maksady bilen, durmuşa geçirilýän düýpli özgertmeleriň netijesinde, bu ugurda ýurdumyzyň telekeçileri aýratyn işjeňlik görkezýärler. Şeýlelikde, häzirki zaman önümçilikleriniň, şol sanda ekologiýa taýdan arassa we ýokary hilli azyk önümlerini öndürýän ýyladyşhana hojalyklarynyň sany artýar. Şolarda ekerançylykda ekiş döwründen ösdürip ýetişdirmäge we ideg etmäge çenli bolan ähli işler tehnologik usulda amala aşyrylýar. Bularyň hemmesi sanly ulgama esaslanýar. Degişli howa ýagdaýyny, ýagtylygy, çyglylygy saklamak, topragy baýlaşdyrmak, suw tygşytlaýjy tehnologiýalar arkaly suwarmak we beýleki degişli agrotehniki çäreleri amala aşyrmak awtomatik usulda alnyp barylýar hem-de kompýuter maksatnamasy arkaly gözegçilik edilýär. Bu bolsa, öz gezeginde, hasylyň bereketli bolmagyny, ýylyň ähli paslynda ýokary hilli önümleriň bolçulygyny üpjün etmek üçin zerur şertleri döredýär.

Sanly ulgamyň ornaşdyrylmagy önüm öndürijilere onlaýn tertipde önümçiligiň ähli ugurlaryna gözegçilik etmäge mümkinçilik berýär. Ol taýýar önümleri ugratmakdan onuň bellenen ýere çenli bolan aralygy, ýola sarp edilen wagt, ýüküň agramy, saklanyş derejesi we ugradylýan ýurduň hem-de alyjynyň ady baradaky maglumatlary berip durýar. Bu bolsa bar bolan meseleleri öz wagtynda çözmäge, harytlaryň içerki we häzirki mahabat ýagdaýyny, alyjylaryň isleglerini nazara almak bilen daşarky bazarlara ibermegiň wajyp ugurlaryny işläp taýýarlamaga kömek edýär.

Sanlylaşdyrmak şähergurluşyk ulgamynyň ösüşiniň möhüm bölegine öwrüldi. Hojalyk, önümçilik we dolandyryş işleriniň sanlylaşdyrylmagy “akylly” şäherleri döretmäge mümkinçilik berýär. Şolarda halkymyzyň ýaşaýşy bilen baglanyşykly meseleler doly derejede kanagatlandyrylar. Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň başlangyjy boýunça “Aşgabat-siti” we Ahal welaýatynyň täze, döwrebap edara ediş merkezi ýaly giň gerimli taslamalary mysal görkezmek bolar. Şolarda täzeçil usullar şäher ilatynyň gullugyna gönükdiriler.

Şäher ilatynyň amatly durmuşy, netijeli zähmeti, bilim almagy, doly derejeli dynç alşy, sport we döredijilik bilen meşgullanmaklary üçin ähli mümkinçilikleri üpjün etmek üçin şäher gurşawynda doly derejeli üpjünçiligiň ýola goýulmagy sanlylaşdyrmagyň möhüm şertidir.

“Akylly” şäherler konsepsiýasy öňdebaryjy maglumat-kommunikasiýa tehnologiýalarynyň we internet serişdeleriniň utgaşdyrylmagyna esaslanýar. Şeýlelikde, şäher düzümleriniň we gulluklarynyň dolandyryşyny, adamlaryň durmuş derejesiniň ýokarlanmagyny üpjün edýän bir bitewi ekoulgam kemala gelýär. Bu konsepsiýa birnäçe ugurlary özünde jemleýär. Şolaryň hatarynda “akylly” binalar, ýaşaýyş jaýlary, jemgyýetçilik ulaglarynyň duralgalary, bir bitewi maglumat binýady hem-de ýaşaýjylara tölegleri geçirmäge we zerur maglumatlary almaga mümkinçilik berýän köpugurly şäher gollanmalary bar. Munuň özi ýaşaýyş üçin ýokary derejeli şertleri üpjün edýän häzirki zaman şäheri bolar.

Sanly kommunikasiýa ýaýlymlary, emeli aň, robotlaşdyrmak häzirki döwrüň esasy serişdelerine öwrülýär. Şol bir wagtyň özünde öňdebaryjy tehnologiýalar ýokary hünärli işgärleriň taýýarlanylmagyny talap edýär. Bu ugurda öňde goýlan wezipeleriň çözgüdine döwlet Baştutanymyzyň tabşyrygy boýunça işlenip taýýarlanylan «Türkmenistanda sanly bilim ulgamyny ösdürmegiň Konsepsiýasy» gönükdirildi. Onuň durmuşa geçirilmegi maglumat bilim gurşawynyň döredilmegini, jemgyýetiň aň-bilim mümkinçilikleriniň artdyrylmagyny, halkara ülňüleriň derejesinde ugurdaş usullaryň kämilleşdirilmegini öz içine alýar.

Kitaphanalaryň sanlylaşdyrylmagy bu ugurda esasy orny eýeleýär. Häzir okamagyň mümkinçilikleri düýpli özgerdilýär. Elektron görnüşdäki kitaplar onlaýn tertipde doly elýeterli boldy. Kompýuteriň, planşetiň, ykjam telefonyň kömegi arkaly islendik wagtda kitaphanalaryň saýtyna girip, gerek bolan neşiri wirtual görnüşde almak mümkinçiligi döredi. Innowasion tehnologiýalar kitaphana-maglumat hyzmatlarynyň hilini we gyssaglylygyny üpjün edýär. Bu bolsa köp sanly ulanyjylary özüne çekýär. Şeýle hem ol okyjylaryň gyzyklanmalaryny artdyrýar we bilim almak, dünýägaraýşy giňeltmek üçin täze mümkinçilikleri açýar.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň belleýşi ýaly, ýurdumyzda ýaýbaňlandyrylan giň möçberli özgertmelere we sanly ykdysadyýet konsepsiýasyna laýyklykda, ylym, bilim we önümçilik aragatnaşyklary pugtalanýar. Munuň üçin ýurdumyzyň ýokary okuw mekdeplerinde täze hünärler açylýar, inženerçilik-tehniki, tehnologiýa we beýleki zerur ugurlar boýunça okatmagyň usulyýeti kämilleşdirilýär. Şunda, Ylymlar akademiýasyna möhüm orun degişlidir.

Şunuň bilen baglylykda, geçen ýylyň fewral aýynda milli Liderimiz Aşgabatda we welaýatlarda IT-merkezleriniň döredilmegi üçin ABŞ-nyň 10 million dollary möçberdäki serişdeleriň gönükdirilýändigini aýtdy. Şonda döwlet Baştutanymyz “Türkmenistanda elektron resminamalar dolanyşygy ulgamyny we internet-web saýtlaryny döretmek hem-de işe girizmek hakynda” Karara gol çekdi. Bu babatda durmuşa geçirilýän çäreler IT-hünärmenleriniň taýýarlanylmagyna we bu ugurda milli mekdeplere goldaw berilmegine, programma üpjünçiligini işläp taýýarlaýjylara ýardam bermäge gönükdirilendir.

Ýurdumyzyň köpçülikleýin habar beriş serişdelerine sanly ulgam işjeň ornaşdyrylýar. Bu gün elektron neşirler metbugat neşirleri bilen üstünlikli bäsdeşlik edip bilýär we barha meşhurlyga eýe bolýar. Häzirki zaman köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň interaktiw we multimediýa usullaryny ulanmagy olaryň tapawutly aýratynlygydyr. Ýurdumyzyň köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň okyjylar we ulanyjylar üçin elýeterli bolmagyndan başga-da, internet giňişliginiň ulgamy halkara bileleşigiň ýurdumyz, onuň ýeten derejesi barada maglumat bilen üpjünçiliginiň derejesini ýokarlandyrmaga mümkinçilik berýär, şeýle hem onuň dünýäniň mediabazaryna çykmagyna giň ýol açýar.

Sanly tehnologiýalar tele we radio ýaýlymlarynyň ýokary hil derejesini üpjün edýär. Häzirki döwürde işjeň ulanylýan döwrebap tehnologiýalar tele we radio gepleşiklerde möhüm orun eýeleýär.

Şeýlelikde, sanly ykdysadyýet döwletimiziň hem-de jemgyýetimiziň durmuşynyň ähli ulgamlaryny, şol sanda dolandyryş, pudaklaýyn, işewür düzümleri, önümçilik we söwda ulgamlaryny, medeni-durmuş pudaklaryny, raýatlaryň durmuşyny öz içine alýar. Bular öz artykmaçlyklaryny görkezip, bar bolan kuwwaty doly durmuşa geçirmäge goşmaça mümkinçilik berýär, şeýle hem bilimiň we hyzmatlaryň hilini ýokarlandyrýar we öňde goýlan wezipeleriň üstünlikli çözülmegini hem-de anyk netijelere ýetilmegini şertlendirýär.